Mehmet Ziya (Ziya Gökalp) 1876-cı il mart ayının 23-də Diyarbəkirdə doğulub. Təhsilinə Diyarbəkirdə başlayıb, eyni şəhərdə 1890-1894-cü illərdə hərbi xidmətdə olub.

Tibb məktəblilərinin despotizmə son vermək üçün qurduqları Qiyam Komitəsinə daxil olub, məktəbdəki fəaliyyətləri və oxuduğu fransızca kitabların zərərli sayılması səbəbilə həbs edilib. İstanbula döndükdən sonra isə məktəbdən uzaqlaşdırılıb. “Zəbtiyə nəzarəti altında saxlanılmaq şərtilə” Diyarbəkirə göndərilib.

Rüştiyə məktəbində oxuyarkən atası vəfat edib, onun yerini islam fəlsə­fəsini yaxşı bilən, ziyalı əmisi Hasib əfəndi tutub. Bir il əmisi Hacı Hasib Əfəndinin himayədarlığı və təşəbbüsü ilə dərs keçib, islamı, ərəb və fars dillərini öyrənib.

1891-ci ildə Diyarbəkirdəki mülki liseyə daxil olub. Bu zaman o, artıq fransız dilini bilirdi. Dünyanın fəlsəfi irsini yeni bir səviyyədə öyrənməyə başlayır, ancaq həyatında baş verən dəyişikliklər onu ciddi düşünməyə, tərəddüddən qurtulub qəti olaraq millətçilik yolunu seçməyə sövq edib.

O, İbn Sina, İbn Rüşd, İmam Qəzzali kimi böyük islam filosoflarını Ziyaya tanıtdırıb, ərəb, fars və digər vacib araşdırma metodlarını öyrədib.

İlk əsəri “Şaki İbrahim” dastanı olub. II Hökumətin elanından sonra, onun qurduğu gizli cəmiyyətin yerini Osmanlı İttihat və Tərəqqi Cəmiyyəti Diyarbəkir şöbəsi əvəz edib. 1909-cu ildə partiyanın Selanikdəki konqresinə el nümayəndəsi kimi qatılıb. Burada “Gənc qələmlər”, “Yeni fəlsəfə”, “Rumeli” kimi jurnal və qəzetlərdəki yazılarıyla Türkçülük və dildə sadələşmə hərəkatlarının qabaqcılları arasında iştirak edən Göyalp, milli duyğuları, tarix şüurunu, elmə və texnikaya dəyər verən düşüncələrini şeirləriylə təbliğ edib.

1912-ci ildə İttihat və Tərəqqi Ümumi Mərkəzi İstanbula köçürülüb, Z.Göyalp da İstanbula gəlib. Həmin il Ergani mədənindən millət vəkili seçilib. 1919-1921-ci illərdə İstanbulun işğalı nəticəsində həbs olunaraq iki il Maltada sürgündə olub. Sürgündən qayıtdıqdan sonra 1923-cü ildə Diyarbəkirdən millət vəkili seçilib.

“Hakimiyyəti Milliyə”, “Yeni Gün”, “Respublika” qəzetlərində müntəzəm olaraq məqalələr çap etdirib. II Hökumətdən başlayaraq Türkçülük axınının ən böyük nümayəndəsi kimi Türk düşüncə və siyasət həyatına güclü təsir edib, milli ədəbiyyat axını içində yazdığı əsərlərlə Türk ədəbiyyatının forma və dil cəhətdən yeniləşməsini təmin edib. 1923-cü ildə “Qızıl işıq”, “Türkçülüyün əsasları”, “Türk adəti” kimi kitablarını nəşr etdirib. Respublika Xalq Partiyasının proqra- mını araşdıran və şərh edən “Doğru Yol” (1923) adlı araşdırmasını da yenə bu dövrdə qələmə alıb. O dövrdə yazdığı “Türk mədəniyyət tarixi” adlı kitabı isə 1926-cı ildə ölümündən sonra çap olunub. Yenə ölümündən sonra müxtəlif qəzet və jurnallarda çıxmış yazılarıyla məktubları müxtəlif kitablarda toplanıb. 1939-cu ildə “Çinaraltı”, 1947-ci ildə “Təriqət nədir?”, 1950-ci ildə “Ziya Göyalp deyir ki” adlı kitabları işıq üzü görüb. Ziya Göyalpın nəşr edilməmiş yeddi əsəri və ailə məktubları olub.

Ziya Göyalp 1924-cü il oktyabr ayının 25-də vəfat edib.