Yer üzündə yaşamış insanlar öz həyat tərzləri ilə bağlı zəngin bir tarixi-kulturoloji iz qoyub gediblər. Keçmişə aid olan maddi mənbələr (əşyalar), yazılı qaynaqlar bu günə qədər qalır və tariximizi, kulturoloji baxımdan öyrənməyə imkan verir. Maddi mənbələr əsasən yaşayış yerlərindən və qəbir abidələrindən əldə edilir. Yazılı qaynaqlar, kitabələr isə qayalar, daşlar, sümük və gil lövhələr, papirus və s. əşyalar üzərindədir. Maddi mədəniyyət abidələri (yaşayış yerləri, qəbir abidələri, qayaüstü təsvirlər və s.) və tədqiqat nəticəsində əldə edilmiş materiallar (əmək alətləri, silahlar, bəzək əşyaları və s.) qədim keçmişi öyrənmək üçün son dərəcə əhəmiyyətli tarixi-kulturoloji mənbələrdir. Bu abidələr vasitəsilə qədim insanların yaşayış tərzi, istifadə etdikləri əmək alətləri, adət-ənənələri, mədəniyyətləri, dini görüşləri haqqında məlumatlar əldə edilir, onların davranış və məişət həyatı, məşğuliyyəti və ictimai münasibətləri kulturoloji baxımdan öyrənilir və tədqiqat obyektinə çevrilir.

“Mədəniyyət” – latınca “kultura” (cultura) sözündən olub, işləmə, qulluqetmə, yaxşılaşdırma, həmçinin tərbiyə, inkişaf, tərəqqi deməkdir. Bu anlayışın mənşəyi isə “kolo”, “kolero” (kolo, kolere) sözlərindən gələrək torpaqşünaslıqla məşğul olma, torpaqla işləmək, burada çalışmaq, “kultus” – “təzədən işlənmiş” mənalarını ifadə edir. Qədim xalqlardan biri hesab edilən və Şərq sivilizasiyasının aparıcı dirəklərindən olan çinlilər və hindlilər də “mədəniyyət” anlayışını öz fəlsəfi nəzəriyyə və təlimlərinə müvafiq mənalandırıblar. Belə ki, qədim çinlilərdə bu söz “jen”, Hindistanda “dharma” anlayışı ilə, türklərdə isə “kultür” formasında ifadə olunur. Çox qəribədir ki, mənşəcə soykökü türk olan bizim xalqın dilində “kultura” anlayışı “mədəniyyət” sözü ilə ifadə olunaraq ərəb dilindən gətirilib. Mədəniyyət-tarixən dəyişən, sosial tələblərlə şərtlənən geniş anlayış olub, konkret tarixi dövrün məhsulu, onun siyasi və iqtisadi nəticəsinin təsirinin nəticəsidir.Hər bir dövr, hər bir xalq və hər bir nəslin öz mədəniyyəti və onun haqqında öz təsəvvürləri var.

“Mədəniyyət” anlayışının müasir anlamı ilk dəfə Almaniyada öz təsdiqini tapıb. Artıq XVIII əsrin axırlarında bu söz alman ədəbiyyatında iki mənada-birincisi, bilik və peşələrin köməkliyi ilə təbiət üzərində hökmranlıq, ikincisi isə şəxsiyyətin mənəvi zənginliyini bildirirdi. “Kultura” sözünün bu mənaları yavaş-yavaş bütün Avropa dillərinə daxil olub.

Qeyd edək ki, mədəniyyəti dərk etmək bəşəriyyət tərəfindən məqsədyönlü yaradılmış, qorunmuş və inkişaf etdirilmiş dəyər və sərvətlər toplusunun tanınması deməkdir.