Hər bir xalqın tarixi yaratdığı sənətkarlıq nümunələrində də öz təsdiqini tapır.

Sadə əl əməyinə əsaslanan əşyalar, məişət avadanlıqları sonralar həmin dövrlərdən xəbər verən maddi-mədəniyyət nümunələrinə çevriliblər. Belə sənətkarlıq nümunələrindən sayılan dulusçuluq Azərbaycanda ən qədim istehsal sahələrindən biri sayılmaqla, öz əhəmiyyətini nəinki qoruyub saxlayıb, hətta bəşər mədəniyyəti inciləri sırasına qəbul edilib. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar təsdiqləyib ki, dulusçuluq neolit dövrünün yadigarıdır.

Maraqlıdır ki, bu sənətin ilk dəfə meydana gəlməsində qadınların xüsusi əməyi olub. Bu işlə əvvəllər qadınlar məşğul olublar. Gildən qab-qacaq düzəltmək kimi ağır işlərin qadınlar tərəfindən görülməsi o dövrlər üçün adi hal sayıla bilərdi.

Daha sonralar texniki nailiyyətlər nəticəsində bu sahə inkişaf edərək müstəqil sənət sahəsinə çevrilib. “Azərbaycan etnoqrafiyası” ensiklopediyasından və bu sahəyə aid digər müəllif yazılarından məlum olur ki, orta əsrlərin sonlarından başlayaraq Azərbaycanda dulusçuluğun inkişafı daha da sürətlənib. Ayaqla hərəkətə gətirilən çarxın meydana gəlməsi, müxtəlif dulusçuluq məmulatlarının çeşidinin artmasına, həmçinin dulusçuluq mərkəzlərinin yaranmasına gətirib çıxarıb. Dulusçuluq məmulatlarına olan tələbat saxsı qabların istehsalı üçün də əlverişli şərait yaradıb. Həmin dövrlərdə saxsı qabların geniş yayılması Azərbaycanın, demək olar ki, bütün vilayətlərini əhatə edib. Arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilən şirsiz və şirli qablar bu sahədə istehsalın yüksək səviyyədə olduğuna dəlalət edir. Beyləqan ərazisində tapılan materiallar da buna sübutdur.

XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvəllərində dulusçuluq istehsalında məişət keramikası sahəsi daha çox inkişaf edib. Dulusçular əsasən məişətin müxtəlif sahələrində işlədilən çoxlu gil məmulatları hazırlayırdılar. Bunlara su qabları, yemək üçün qablar və s. aid idi. Məişətdə istifadə edilən dulusçuluq məmulatları öz təyinatlarına görə bir neçə qrupa bölünüblər. Su qablarının bir neçə növü olub. Bu növlər sırasına səhəng, cürdək, bardaq, kuzə və s. daxil idi. Suyu saxlamaq və istifadə etmək üçün küp, sürahi, dolça, parç hazırlanıb. Yuyunmaq və dəstəmaz almaq üçün də müxtəlif saxsı qablar istehsal edilib. Ümumilikdə isə dulusçular hər növ qab-qacaq istehsal etməyi bacarıblar.

Azərbaycan sənətkarlıq tarixində dulusçuluq və saxsı qablar istehsalı haqqında məlumata ən çox Naxçıvan xanlığının tarixində rast gəlmək olur. Tarixi mənbələrdə Naxçıvan hakimi Ehsan xana məxsus saxsı səhəng istehsal edən emalatxananın fəaliyyəti haqqında məlumatlar var. Şamaxı, Ərdəbil, Təbriz, Gəncə və s. şəhərlərdə də saxsı qablar istehsal edilib. Şəki xanlığının bir çox qəsəbələrində, xüsusilə Nuxada gil qablar hazırlanıb.

Dulusçuluq sənəti Bakıda da inkişaf edib. Şəhər ətrafı gil yataqları ilə zəngin olduğundan, burada saxsı qab istehsalı üçün əlverişli şərait yaradıb. Bakı ərazisində XVII əsrə aid çoxlu sayda kasa, boşqab və s. məmulatlar tapılıb ki, bunların da yerli istehsala aid olduğu zənn edilir. Eyni zamanda Təbriz və Ərdəbil dulusçuluq mərkəzləri kimi tanınıb. Bu şəhərlərin ərazisi də gil yataqları ilə zəngin idi.

Saxsı qablar istehsalı ilə daha çox kəndlərdə məşğul olublar. Bu istehsal həm də geniş satış üçün nəzərdə tutulurdu. Dulusçuluq məmulatları içərisində əsasən səhəng və küplərin istehsalı üstünlük təşkil edib. Bu qablara tələbat həmişə çox olub. Zaman keçdikcə mis və şüşə qabların məişətə daxil olması saxsını sıxışdırıb aradan çıxarıb. Müasir dövrdə isə dulusçuluq üç istiqamətdə inkişaf edir: tikinti kərpici istehsalı, müxtəlif gil qablar (kafel, saxsı boru), saxsı və çini məmulatlar istehsalı.

Saxsı qabın hazırlanması bir neçə mərhələdən ibarətdir. Əvvəlcə gil əllə yaxşıca yoğurulur. Bu işi palçıq ustası yerinə yetirir. Proses iki-üç saatadək davam edir. Yoğurulmuş gil kiçik kündələrə ayrılır. Daha sonra palçıq kündə ayaqla fırladılan çarxın üzərinə qoyulur və usta ovcunun, əl barmaqlarının köməyi ilə gil parçasını saxsı qaba çevirir. Zövqə uyğun olaraq bu qablara müxtəlif forma vermək, kənarlarına naxış vurmaq mümkündür. Hazırlanmış saxsı qablar bir neçə gün qurudulduqdan sonra kürədə bişirilmək üçün yığılır. Böyük ölçüləri olan kürəni ildə 4-5 dəfə, yəni hər 2-3 aydan bir yandırırlar. Az sayda saxsı qab bişirmək üçün kürəni tez-tez qızdırmağa dəyməz. Çünki kürənin qızdırılmasına xeyli quru odun sərf olunur. Buna görə də dulusçular çalışırlar ki, 2-3 ay müddətinə tələbata, həm də sifarişə uyğun sayda qab hazırlasınlar.