Əhməd Cəmil şeirimizin dünənində yaşayan, lakin bu günün özündə də ustad kimi anılan şairdir.
Əhməd Cəmil çox sakit, təmkinli, həm də son dərəcə mədəni bir insan idi. Bu sakitliyin, təmkinin və mədəniyyətin arxasında isə istedad amili durub. Onun yaşadığı dövrün ədəbi mübahisələrinin heç birində adı hallanmır, Əhməd Cəmil bu mübahisələrin heç birinə qoşulmayıb, əgər belə demək mümkünsə, sakitcə oturub öz şeirini yazıb. Bu şeirlər haqqında Səməd Vurğun kimi ustad şairlər, Məmməd Arif kimi görkəmli tənqidçilər məqalə yazır, onun poeziyasını yüksək qiymətləndiriblər. Əhməd Cəmil savadlı və həm də təmiz bir insan olduğu üçün vəzifəyə irəli çəkiblər (bir müddət o, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının məsul katibi olub, sonra “Azərbaycan” və “Ulduz” jurnallarına da rəhbərlik edib), bu vəzifələrdə etimadı həmişə doğruldub.
Şair Əhməd Cəmilin yaradıcılıq yolu keçən əsrin iyirminci illərindən başlayır. Orta məktəbin yeddinci sinfində oxuyarkən “Gözəl Qafqaz” adlı ilk şeiri “Qızıl Gəncə” jurnalında dərc olunub. Elə həmin illərdə Azərbaycan Proletar Yazıçılar cəmiyyətinin Gəncə bölməsində fəal iştirak edib. İlk şeirlərində o dövrün əksər cavan şairləri kimi yeni quruluşu vəsf edən Əhməd Cəmil tezliklə gənc proletar şairlərin cərgəsinə qoşulur, Gəncədə və Bakıda nəşr olunan qəzet və jurnallarda mütəmadi çıxış edir. Bakıda Ali Pedoqoji İnstitutda təhsilini başa vurduqdan sonra yeddi il Şəmkir və Gəncədə orta və ali məktəblərdə müəllim işləyir. Ancaq bölgədə yaşasa da, o artıq müasir ədəbi prosesin fəal iştirakçısına çevrilib. 1940-cı ildə o, Bakıya gəlir və ömrünün sonunacan taleyini bu şəhərlə bağlayır. Müharibə illərində isə Əhməd Cəmil bir şair kimi daha çox məşhurlaşır. Böyük şairimiz Səməd Vurğun onun müharibə dövrü yaradıcılığına ayrıca bir məqalə həsr edir.
Əhməd Cəmilin istənilən şeir kitabında partiyaya, Leninə, Oktyabra həsr edilmiş şeirlər tapmaq olar və bunu gizlətmək də lazım deyil. Lakin Əhməd Cəmil bu mövzuda olan şeirlərdə öz ilhamını zorlamayıb, o mövzularda məhz şair Əhməd Cəmil olduğunu sübut edib. Ancaq Əhməd Cəmili yaşadan, onu unutdurmağa qoymayan şeirlər də çoxdur və həmin şeirlər XX əsr Azərbaycan poeziyası tarixində fakt kimi yox, parlaq nümunə kimi xatırlanır.
– Ay nənə, bir nağıl de!
– Ömrüm-günüm, yat daha,
Hamısını indi desəm, nağıl qalmaz sabaha.
– Can nənə, de birini də.
– Ağrın alım, sözə bax.
Evimizdə səndən savay, gör heç varmı bir oyaq?
Gecə keçib, ev soyuyub, hənir gəlmir ocaqdan;
Taxt üstündə məstan pişik, odur yatıb bayaqdan.
Ört üstünü, dərdin mənə, bax, eşikdə yel əsir...
Bir gizilti duyur uşaq vücudunda bu ara,
Həsrət qonan gözlərini zilləyərək divara,
Çarpayının baş ucunda öz əliylə asdığı
Şəklə baxır, fikrə gedir, qucaqlayıb yastığı
– Bəs ay nənə, atam indi haradadır, görəsən?!
– Bıy, başıma nələr, oğul, yatmayıbsan hələ sən?!
– Axı, nənə, heç demirsən atam haçan gələcək,
İndi onu səngərdə bəs üşütmürmü qar, külək?
Etiraf edək ki, Azərbaycan poeziyasında bu dərəcədə səmimi şeir o qədər də çox deyil. Həm də bu poetik nümunə süjetli şeirin ən gözəl örnəklərindən biri hesab edilməlidir.
Əhməd Cəmil bütün yaradıcılığı boyu poema adına bircə nümunə də yazmayıb. O, ömrünün sonunacan lirik şeir ustası kimi tanınıb. Xüsusilə müharibə illərində yazdığı şeirlərdə pafos və ritorika yoxdur, mədh və tərənnüm zilə qalxmır, şair əsgər qəlbinin çırpıntılarını şeirə gətirib.
Əhməd Cəmil insan hisslərinin, duyğularının rəssamı idi. Budur, müharibənin od-alov saçan səngərindən bir əsgərin qəlbi həzin-həzin səslənir:
Ocaq sönür, yel əsir, yağış döyür səngəri..
Yenə düşür yadıma ömrün ötən günləri.
Hanı, hanı deyirəm, o dilimin əzbəri,
İlk görüş, son ayrılıq xatırında qalırmı
Görəsən, o gözəl qız məni yada salırmı?
Ötən bulud, uçan quş! Mən burda, yar vətəndə...
Bəlkə düşdü yolunuz bir gün bizim də kəndə.
Görün, bağa-eyvana sərin kölgə düşəndə
O qız yenə oxuyur, şən mahnılar çalırmı?
Görün, hər nəğməsində məni yada salırmı?
Onun “Kənd xatirələri” silsiləsindən olan “Gülalı əmi”, “Əmrahın anası” şeirləri məhz bu bədii məziyyətlərinə görə seçilir. Onun şeirlərini oxuduqca, fikirləşirsən ki, bu gün üçün bunların hissi-emosional təsiri o illərdə olduğu kimi qalırmı? Əlbəttə, bəzi şeirlərində bunu axtarmaq əbəsdir, ancaq elə şeirlər də var ki, bu gün onlardan öyrənmək heç də pis olmazdı.
Əhməd Cəmil də beynəlxalq mövzuda şeirlər yazıb. “Bu gecə Nəsimi gəlmişdi bizə”, “Təbrizdə”, “Səməd Behrəngi”, “Ancela Devisə”, “Zəncilər məhəlləsi”, “Kuba vətənpərvərləri”, “Xulian Qrimau”, “Konqo” və s. şeirlər buna misal ola bilər.
Əhməd Cəmil bədii yaradıcılıqda olduğu kimi tərcüməyə də tələbkarlıqla yanaşıb. Onun müxtəlif illərdə V.Hüqodan, Nekrasovdan, İ.Frankodan, K.Simonovdan tərcümələri olub və əgər bu tərcümələrə də diqqət yetirsək, poeziyasına xas olan keyfiyyətləri burada da hiss edə bilərik.
Əhməd Cəmilin ömrünün son 10-15 ilində üstündə böyük zəhmət çəkdiyi bir tərcümə əsəri var ki, bu yazıda həmin əsər haqqında söz açmamaq insafsızlıq olardı. Bu, dahi alman şairi Hötenin “Faust” əsəridir. Ə.Cəmilin bu əsərə müraciətinin səbəbi, ilk növbədə, Hötenin Şərq xalqlarının ədəbiyyatına məftunluğundan irəli gəlib.
1983-cü ildə Ə.Cəmilin 70 illiyi münasibətilə “Azərbaycan” jurnalında bir yazı çap olunub, 1993-cü ildə də 80 illiyi qeyd olunub, beş il sonra da Ə.Cəmil unudulmayıb. Bütün bu təşəbbüslərdə isə Ə.Cəmilin oğlu Eldar Cəmilzadə ən yaxın köməkçimiz idi. O, atasının ədəbi irsini göz bəbəyi kimi qoruyub, Əhməd Cəmil adını unutmağa qoymayıb. 2000-ci ilin yayında Eldar redaksiyaya belə bir yazı gətirib: “Faust” Azərbaycan dilində”. Bu məqalədə o, atasının bu tərcümə ilə bağlı apardığı axtarışlardan, çəkdiyi zəhmətlərdən söz açıb.
Məqalənin çapı jurnalın dekabr nömrəsi üçün planlaşdırılıb. Lakin...günlərin birində baş redaktor İntiqam Qasımzadə kədərli bir xəbər çatdırdı mənə: Eldar Cəmilzadə xahiş edir ki, mümkünsə onun yazısı tez çap olunsun, o, ağır xəstədir və...
“Və” sözündən sonra dəhşətli bir söz gəlirdi.
Həmin məqalə oktyabr nömrəsində çap olunub.
Az sonra isə Eldar Cəmilzadə dünyadan köçüb. Atasına layiq, onun kimi sadə, təmkinli və istedadlı bir insan... Allah rəhmət eləsin!
Əhməd Cəmilin son şeirlərinin birində belə misralar var:
İki mininci ildə,
Gəzəcəkmisözlərim
Yenə ağızda, dildə?!
İnanıram, bilirəm,
Onda mən olmasam da
Qəlblərdə qalacağam.
Əhməd Cəmil səhv etmirdi – bu inamı onun şeirləri, poetik dünyası yaradıb.
Əhməd Cəmil 2000-ci ildə də anıldı, indi də anılır və gələcək illərdə də unudulmayacaq.
Vaqif YUSİFLİ
filologiya elmləri doktoru
525-ci qəzet.- 2013.- 24 avqust.- S.19.
- 12:36 Görkəmli baletmeyster Maqsud Məmmədov 95 illiyi münasibətilə evində ziyarət olunub
- 12:25 S.Rüstəmov adına 13 nömrəli Uşaq Musiqi Məktəbi tədbir keçirib
- 12:21 “Uşaqlara təbiəti sevdirək” adlı tədbir keçirilib
- 11:54 Musiqi Məktəbində “Xoşbəxt olsun uşaqlar” adlı konsert keçirilib
- 10:15 Vaqif Mustafazadə adına Mədəniyyət Mərkəzində "Yağışı sevməyən uşaq" adlı tamaşa nümayiş olunub
- 10:10 “Yaradıcı oxucularımız” layihəsi çərçivəsində kitabxanaya yeni kitablar hədiyyə olunub
- 10:04 Musiqi Məktəbi “Şuşa Türk Dövlətləri Birliyinin Mədəniyyət İncisidir” adlı beynəlxalq uşaq yaradıcılıq festivalında çıxış edib
- 09:22 Ankarada Azərbaycan milli rəqsləri təqdim edilib
- 09:20 Azərbaycan alimi Almaz Ülvinin “Xarəzm heyrəti” kitabı çap olunub
- 17:31 F.Əmirov adına 6 nömrəli onbirilik incəsənət məktəbi hesabat konserti keçirib
- 16:47 İçərişəhərdə “Uşaqlar üçün irs” festivalı keçiriləcək
- 16:14 Nağıllar aləminə səyahət adlı tədbir keçirilib
- 15:31 Qaradağ rayon Heydər Əliyev Mərkəzinə ekskursiya təşkil olunub
- 15:23 Nizami Gəncəvi yaradıcılığı Argentina ədəbiyyat portalında
- 15:14 Şüvəlan qəsəbə Mədəniyyət Evində “Uşaqlar bizim gələcəyimizdir ” adlı tədbir keçirilib
- 15:04 A.Məlikov adına 11 nömrəli Onbirillik Musiqi Məktəbində hesabat konserti keçirilib
- 14:46 Azərbaycan Türkiyədə beynəlxalq festivalında təmsil olunub
- 14:20 Gənclər Kitabxanasında Uşaqların Beynəlxalq Müdafiəsi Günü ilə əlaqədar görüş
- 14:18 Yazıçılar Birliyində “Qədir Aslan - 80” xatirat kitabının təqdimatı olub
- 11:20 Milli Kitabxanada Xalq artisti Oqtay Zülfüqarova həsr edilmiş kitab sərgisi açılıb
- 11:18 Bu gün Xalq artisti Oqtay Zülfüqarovun anadan olmasından 95 il ötür
- 10:50 "Xoşbəxt olsun uşaqlar" adlı tədbir keçirilib
- 10:27 “Təbiətə valeh olanlar” layihəsi davam edir
- 10:08 Rafiq Babayev adına 25 nömrəli Uşaq Musiqi Məktəbi konsert keçirib
- 09:55 Bu gün Xalq artisti Sara Qədimovanın anadan olmasının 102 ili tamam olur
- 09:51 Füzulidə “Böyük Qayıdışın İstedadları” layihəsi çərçivəsində tədbir keçirilib
- 09:36 Bakı Musiqi Akademiyasında simfonik orkestrin konserti keçirilib
- 09:29 Azərbaycan Türkiyədə keçirilən “QastroShow”da təmsil olunur
- 09:26 Qlazqo Universitetində keçirilən “UNESCO-nun Yay məktəbi”ndə Azərbaycan mədəniyyəti təbliğ edilib
- 17:32 1 İyun-Uşaqların Beynəlxalq Müdafiəsi Gününə həsr olunan şənlik keçirilib
- 17:13 Osloda Xalq artisti Fəxrəddin Manafovla görüş keçirilib
- 17:01 Xəzər rayon MKS-nin 2 nömrəli kitabxana filialında tədbir keçirilib
- 16:56 “Dünya bizim evimizdir, ömrümüzdür, günümüzdür” adlı tədbir keçirilib
- 16:35 Qala Etno Fest başlayır
- 16:24 Yazıçılar Birliyində Puşkinin anadan olmasının 225 illiyi qeyd olunub
- 16:17 G.Şaroyev adına 35 nömrəli Onbirillik Musiqi Məktəbində konsert keçirilib
- 16:10 Rəqəmsal yaradıcı həftəsonu elan olunur
- 15:39 Mərdəkan Mədəniyyət Sarayında konsert keçirilib
- 15:07 Suraxanı rayon Heydər Əliyev Mərkəzində “Yaşıl dünyaya doğru” adlı rəsm müsabiqəsi keçirilib
- 15:04 Əməkdar artist Elxan Qasımovun xatirəsi anılıb
- 14:51 “Gənc qəhrəmanların günü” adlı tədbir keçirilib
- 14:39 Daşkənddə böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuliyə həsr edilmiş beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
- 14:34 10 nömrəli Uşaq Musiqi Məktəbi hesabat konserti keçirib
- 13:06 Tanınmış müğənni Rəsul Əfəndiyevlə görüş keçirilib
- 13:03 Niyazi adına 22 nömrəli Uşaq Məktəbi Müstəqillik Gününə həsr olunmuş konsert keçirib
- 13:00 Yasamal rayon Heydər Əliyev Mərkəzində dəyirmi masa keçirilib
- 12:56 A.Məlikov adına 11 nömrəli Onbirillik Musiqi Məktəbində tədbir keçirilib
- 09:44 Kitabxanada “Məhəmməd Füzuli 530” adlı videoçarx hazırlanıb
- 09:17 Bu gün Azərbaycanın görkəmli satirik şairi Mirzə Ələkbər Sabirin doğum günüdür
- 09:13 Ankarada milli rəqslərimizin təbliğinə dair yeni layihənin icrasına başlanılıb
- 17:17 “Vətənlə döyünən ürək” adlı tədbir keçirilib
- 17:14 Azərbaycan İstiqlal Muzeyinə ekskursiya təşkil edilib
- 17:08 Akademik Milli Dram Teatrı ölkəmizi Beynəlxalq forumda təmsil edəcək
- 15:49 2023-2024-cü illərdə istehsal olunmaq üçün film layihələri müsabiqəsində tələbə filmləri kateqoriyaları üzrə qalib gələn layihələrin maliyyələşməsinə start verilib
- 15:46 Milli Kitabxanada növbəti treninq təşkil olunub
- 15:38 “Kapitan və Xəzər dənizi” sənədli-animasiya filmi maliyyələşdirilir
- 14:51 “Aşıq dastanları” kitabı işıq üzü görüb
- 14:19 36 nömrəli Uşaq Musiqi Məktəbi 28 May - Müstəqillik Gününə həsr olunmuş konsert proqramı təqdim edib
- 14:16 “Türk dünyasında qəhrəmanlıq əsərlərinin tədqiqi və təşviqi” mövzusunda tədbir keçirilib
- 14:15 28 May - Müstəqillik Gününə həsr olunmuş tədbirlər keçirilib